Toàn cảnh hội thảo.
Hiện nay, đa số doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ gia đình (MSEs) sử dụng than và củi để đốt trực tiếp trong chế biến nông sản. Phương thức chế biến này gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người dân, tăng chi phí sản xuất và giảm chất lượng sản phẩm. Trong khi đó, một lượng lớn phế phụ phẩm nông lâm nghiệp đang bị coi như chất thải, vứt bỏ và đốt gây ô nhiễm môi trường. Việt Nam hiện có 118 triệu tấn sinh khối hàng năm và chỉ có 11% số này được sử dụng.
Với công nghệ năng lượng sinh khối thích hợp, những phế phụ phẩm đó có thể được sử dụng làm nhiên liệu sinh khối để sinh nhiệt đáp ứng nhu cầu của các hộ sản xuất nông nghiệp, cung cấp nguồn năng lượng sạch hơn, rẻ hơn, đồng thời góp phần giảm ô nhiễm nông thôn.
Hiện nay, thị trường Việt Nam đã có một số mô hình thiết bị năng lượng sinh khối, nhưng không có mô hình nào được MSEs áp dụng rộng rãi. Chính phủ cũng đã có chính sách khuyến khích đầu tư mạnh mẽ cho năng lượng sinh khối, tuy nhiên việc áp dụng trên thực tế không khả quan. Nguyên nhân chính của vấn đề này là chưa có mô hình công nghệ sinh khối phù hợp với khả năng tài chính và hạ tầng công nghệ của các MSEs địa phương, đồng thời thiếu hụt hệ thống hỗ trợ để triển khai mô hình, ví dụ như hệ thống thu mua nguyên liệu sinh khối vốn nằm rải rác…
Dự án BEST nhằm giải quyết các vấn đề cốt lõi thông qua việc thúc đẩy công nghệ khí hóa sinh khối (VCBG) ở quy mô nhỏ để phù hợp với khả năng tài chính và công nghệ của doanh nghiệp, và phát triển hệ thống dịch vụ hỗ trợ tại địa phương. Từ đó, mô hình khả thi cả về công nghệ và hệ thống hỗ trợ sẽ trở nên rõ nét và được áp dụng rộng rãi.
Phát biểu tại hội thảo, ông Koen Duchateau - Trưởng ban Hợp tác phát triển, Phái đoàn Liên minh châu Âu - cho biết: “Liên minh châu Âu đã và đang hỗ trợ Việt Nam trong việc chuyển dịch năng lượng tái tạo, năng lượng xanh có chi phí phù hợp. Thực tế cho thấy Việt Nam hiện chưa khai thác hết tiềm năng sản xuất năng lượng sạch từ sinh khối, giải pháp được coi là hiệu quả cả về chi phí và quản lý chất thải. Các mục tiêu của dự án BEST rất phù hợp để giải quyết vấn đề này”.
Là một trong 4 tỉnh mà Tổ chức Oxfam lựa chọn triển khai dự án, ông Nguyễn Huy Hoàng - Phó Giám đốc Sở Công Thương Thái Nguyên - cho biết: Thời gian qua, sản xuất nông lâm nghiệp thủy sản đạt tốc độ tăng trưởng khá; giá trị sản xuất tăng bình quân 4,5%/năm. Nhiều vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa tập trung, chuyên canh, quy mô lớn được hình thành. Giá trị sản phẩm trên 1ha đất trồng trọt năm 2020 đạt 103 triệu đồng, bình quân tăng khoảng 4%/năm. Chè Thái Nguyên đã trở thành thương hiệu nổi tiếng tại thị trường trong nước và trở thành cây công nghiệp chủ lực của tỉnh Thái Nguyên. Tuy nhiên, việc sản xuất và chế biến các sản phẩm nông sản nói chung và chế biến chè nói riêng của Thái Nguyên còn ở quy mô nhỏ. Hiện nay, đa số MSEs sử dụng than và củi để đốt trực tiếp trong chế biến nông sản. Phương thức chế biến này gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng xấu sức khỏe người dân, tăng chi phí sản xuất và giảm chất lượng sản phẩm.
Ông Nguyễn Huy Hoàng cũng kỳ vọng, thông qua dự án này sẽ đem lại nhiều giá trị cho các đối tượng hưởng lợi về kinh tế, nhận thức và đào tạo nguồn nhân lực tại vùng nông thôn của tỉnh, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, bảo vệ môi trường sinh thái.
Dự án “Công nghệ khí hóa sinh khối - Giải pháp năng lượng bền vững cho chế biến nông sản và quản lý chất thải ở nông thôn Việt Nam” (BEST) do Liên minh châu Âu tài trợ sẽ được thực hiện trong 4 năm từ 2020 - 2024 tại các tỉnh Thái Nguyên, Lào Cai, Tuyên Quang và Yên Bái. Dự án sẽ làm việc với 2.500 hộ chế biến nông sản, 100 doanh nghiệp cơ khí và 400 đơn vị cung ứng sinh khối. Sẽ có khoảng 1,2 triệu người (50% phụ nữ) tại bốn tỉnh địa bàn dự án được hưởng lợi. 1,4 triệu tấn sinh khối được sử dụng làm nhiên liệu cho VCBG tại 4 tỉnh. 2 triệu tấn CO2 giảm phát thải tại 4 tỉnh. 90% MSEs chế biến nông sản ứng dụng VCBG hài lòng với dịch vụ cơ khí và cung ứng sinh khối tại địa phương. 25% đề xuất chính sách của dự án được chấp nhận và áp dụng trong các bản luật và chính sách có liên quan.
Bà Vũ Thị Quỳnh Hoa - Phó Giám đốc Quốc gia, Tổ chức Oxfam tại Việt Nam - chia sẻ, Dự án BEST sẽ góp phần đạt được mục tiêu toàn cầu về tiếp cận năng lượng bền vững, tăng trưởng bền vững và kinh tế xanh. Cụ thể là ứng dụng công nghệ VCBG sẽ giảm ô nhiễm sản xuất xuống mức thấp, cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng, từ đó thúc đẩy sản xuất bền vững. "Chúng tôi kỳ vọng nhận được sự hưởng ứng của các doanh nghiệp, hộ sản xuất trong việc áp dụng công nghệ, cũng như sự ủng hộ của các cơ quan quản lý về chính sách để thúc đẩy nhân rộng cách làm", bà Vũ Thị Quỳnh Hoa nói.
Bà Vũ Thị Quỳnh Hoa cũng kỳ vọng dự án góp phần vào mục tiêu giảm nghèo, tạo thêm việc làm xanh, sản xuất sạch, giảm rác thải và phát triển bền vững. Kinh nghiệm triển khai dự án tại 4 tỉnh sẽ trở thành bài học quý báu được chia sẻ rộng rãi với các địa phương khác có cùng mối quan tâm.