Nhà máy điện mặt trời ở Ukraina.
Mặc dù, có sự quan tâm nhất định (về năng lượng tái tạo) đã xuất hiện vào thời của Victor Yanukovych (cựu Tổng thống Ukraina, những năm 2010-2014) nhưng công suất vận hành tại thời điểm đó là rất nhỏ, trái ngược hẳn với bây giờ. Vào mùa xuân năm 2020, Ukraina đã đạt được công suất năng lượng tái tạo đáng kể (khi đặt trên tổng thể của một hệ thống năng lượng rất truyền thống ở Ukraina) và quan trọng nhất là phần lớn các công suất này đã được đưa vào vận hành trong năm 2019 vừa qua. Hiện tại, ở Ukraine có gần 7 GW công suất năng lượng tái tạo, trong đó 4,5 GW được đưa khai thác vào cuối năm ngoái.
Có thể vui mừng với những thành tựu trước mắt của Ukraina, nhưng sự tăng trưởng mạnh mẽ như vậy đã dẫn đến sự mâu thuẫn với các vấn đề tài chính và công nghệ. Theo đó, các chủ sở hữu tư nhân – các hộ gia đình, ở một số nơi đã không còn nhận được “biểu giá xanh” (khoản trợ cấp của nhà nước cho các nhà sản xuất điện từ các nguồn năng lượng tái tạo), các nhà đầu tư vào các công viên điện gió công nghiệp (khu xây dựng các nhà máy điện gió) và nhà máy năng lượng mặt trời thì bị đe dọa sẽ bị điều chỉnh, xem xét lại các khoản thanh toán ưu đãi như đã hứa, nhà điều hành hệ thống ngắt kết nối năng lượng tái tạo dư thừa từ mạng lưới do không cân bằng hệ thống năng lượng, còn “Energoatom” (đơn vị quản lý vận hành các nhà máy điện hạt nhân của Ukraina) thì không có đủ tiền cho việc mua nhiên liệu cung cấp cho nhà máy điện hạt nhân (do phải dùng một phần nguồn tài chính từ bán điện của mình để hỗ trợ, trợ giá cho các nguồn năng lượng mới khác).
Để bù đắp cho thâm hụt tài chính đó, Ukraina dự kiến sẽ tăng thuế đối với người dân ít nhất 1,5 lần. Trong bối cảnh đó, sự tăng trưởng tiếp theo của ngành năng lượng tái tạo đang là một dấu hỏi lớn.
Các nhà máy điện gió đang được xây dựng ở Ukraina chủ yếu là nhà máy công nghiệp, các nhà máy điện mặt trời là công nghiệp và tư nhân – được xây dựng trên các khu đất sở hữu của cá nhân. Các nhà máy này không nhiều (ước tính, khoảng sáu phần trăm tổng công suất lắp đặt của điện mặt trời), tuy nhiên đối với chúng độ nhạy, dễ bị ảnh hưởng khi xuất hiện các vấn đề là tối đa: đồng nghĩa với việc người dân đang mạo hiểm với tài sản cá nhân của họ. Năm 2020, đã có 22 nghìn hộ gia đình (năm 2014 – chỉ có 20) lắp đặt hệ thống điện mặt trời gia đình. Đã từng có sự thảo luận về các đặc trưng đối với hệ thống tấm pin mặt trời gia đình ở Ukraina.
Nói chung, giá thành mua lại năng lượng “xanh” rất cao (18 centeuro mỗi kWh) và có thể hoàn vốn đầy đủ trong vòng từ bốn đến năm năm. Sau một vài năm nữa (đến năm 2030), có thể nhận được siêu lợi nhuận bằng cách kết nối vào hệ thống truyền tải. Sau đó, hệ thống pin năng lượng mặt trời gia đình có thể được điều chỉnh cho nhu cầu riêng, được trang bị pin tích điện. Đối với một đất nước với triển vọng chung của hệ thống năng lượng có vấn đề, thì đây là một ý tưởng “chiến thắng”.
Vậy tại sao tất cả người dân (chủ yếu người dân ở các vùng nông thôn, đất đai rộng) không làm điều đó? Về hình thức, có thể kết nối bất kỳ công suất nào, dù là công suất nhỏ đến hệ thống truyền tải, nhưng điều đó chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế ở quy mô ít nhất là từ 10 kW và tốt hơn 30 kW điện, tương ứng là từ 10 nghìn đến 30 nghìn đô la tiền đầu tư.
Ngoài ra, còn có những rủi ro. Một rủi ro gần như đã trở thành sự thật vào năm ngoái. Vấn đề thay đổi chính sách ưu đãi đối với các trạm năng lượng điện mặt trời dưới mặt đất (các nhà máy được xây dựng trên mặt đất chứ không phải điện mặt trời áp mái) đã được thảo luận (phần lớn các trạm năng lượng mặt trời ở mặt đất có lợi nhuận cao hơn nhiều so với các tấm pin năng lượng được lắp trên mái nhà, nhưng ngược lại nó chiếm nhiều diện tích đất màu mỡ, đất canh tác…). Sau rất nhiều tranh cãi, hiện nay, nguy cơ về các khoản nợ dần hiện hữu: ở ba khu vực phía Tây Ukraina, đối với các trạm năng lượng mặt trời gia đình, đã bắt đầu xuất hiện các khoản nợ thanh toán trong vài tháng (từ bên thanh toán tiền mua điện). Các bên đang xem xét rằng, ai là người có lỗi trong số những bên tham gia vào thị trường năng lượng, nhưng nguyên nhân chung thì rất rõ ràng: năng lượng tái tạo đã gây ra gánh nặng lên thị trường năng lượng và dẫn đến khủng hoảng nợ. Mặc dù năng lượng tái tạo đắt tiền được trợ cấp từ “nồi cơm chung” (một dạng quỹ tài chính chung) và được trợ giá trước hết nhờ năng lượng điện giá rẻ từ các nhà máy điện hạt nhân, nhưng trong bối cảnh tăng trưởng mạnh của nó, việc giảm các khoản nợ tín dụng vẫn không thể thực hiện được.
Một “công viên” điện gió ở Ukraina.
Ukraina muốn tiết kiệm việc sưởi ấm bằng cách hạ thấp các tiêu chuẩn nhiệt độ trong các căn hộ và lên kế hoạch tăng thuế đối với hệ thống sưởi trong nước. Kết quả là đa số người dân bắt đầu ngừng nghĩa vụ thanh toán, một nhà phân tích cho biết. Hơn nữa, “Energoatom” tin rằng các nghĩa vụ đặc biệt phải thực hiện theo chính sách xanh dẫn đến thực tế là họ không nhận được tất cả các khoản tiền cần thiết cho toàn bộ công việc mà họ làm. Và cụ thể, ngay trong trường hợp này, các khoản nợ được ghi nhận đã rơi vào khoảng 3 tỷ Hryvnia (khoảng 115 triệu đô). Do đó, theo lãnh đạo của “Energoatom”, việc không thanh toán kịp thời và đầy đủ đã dẫn đến việc thiếu vốn để thực hiện chương trình sản xuất, thiếu tiền cho việc thanh toán chi phí mua nhiên liệu hạt nhân mới và cho chương trình đầu tư trong khuôn khổ xây dựng cơ bản.
Đồng thời, theo dự đoán của các nhà quan sát Ukraina, vào năm 2020, năng lượng tái tạo dự báo sẽ chiếm khoảng sáu phần trăm tổng sản lượng điện Ukraina, nhưng về mặt khác lên đến 20% của tất cả nguồn tiền từ thị trường năng lượng sẽ được dành cho nó.
Ngoài ra, một mô hình sản xuất năng lượng xanh như vậy có hiện thực hay không vẫn còn nằm dưới một câu hỏi nữa: đó là vấn đề về sự tích hợp các nguồn năng lượng không ổn định vào hệ thống truyền tải!?
Tỷ lệ năng lượng tái tạo trong hệ thống năng lượng Ukraina không lớn, nhưng ngành năng lượng Ukraina đang thiếu hụt các nguồn cung cấp điện linh hoạt. Nền tảng của nó là các nhà máy nhiệt điện than và nhà máy điện hạt nhân. Do “sự mất cân bằng”, điều hành hệ thống đã nhiều lần phải hạn chế việc kết nối các nguồn điện năng lượng tái tạo không ổn định.
Thực tế, trong năm vừa qua, công suất năng lượng tái tạo đã tăng đáng kể và phần lớn là năng lượng mặt trời. Khi vào mùa xuân và sự gia tăng thời lượng ánh sáng ban ngày, sẽ thấy tăng thêm công suất điện năng lượng mặt trời “dư thừa” và đi kèm là là các vấn đề về điệu độ hệ thống điện bao gồm việc ngắt kết nối đến hệ thống từ các nguồn cung không ổn định. Nhưng việc tạo ra năng lượng từ các nguồn năng lượng tái tạo, thậm chí các nguồn bị ngắt từ hệ thống ở thời điểm hiện tại (do cung cấp không ổn định), trong mọi trường hợp cũng cần chi trả chi phí – đây là một thực tiễn toàn cầu và là một vấn đề đối với các hệ thống điện.
Tiếp theo là gì? Rõ ràng, năng lượng tái tạo ở Ukraina đang rơi vào tình huống bế tắc. Trong tình trạng mất cân bằng tài chính và công nghệ dẫn đến không thể phát triển lĩnh vực này xa hơn.
Để giảm bớt tài chính, khả năng giảm chính sách ưu đãi “xanh” cho các nhà máy công nghiệp – không phải đối với người dân, mà là cho các công ty đầu tư vào năng lượng xanh, đang được thảo luận (ngoài việc tăng thuế, tăng giá bán năng lượng cho người sử dụng, đã được đề cập ở trên). Nhưng các nhà đầu tư kiên quyết không thỏa hiệp với phương án này, điều này khách quan đã làm suy yếu môi trường đầu tư vốn đã yếu ở nước này. Người đứng đầu Ủy ban Năng lượng Quốc gia Ukraina nói rằng điều đó đang “giết chết” nền kinh tế của đất nước. Trong mức độ nào đó, phát biểu này là thực tế, theo nhà khoa học chính trị Vladimir Shapovalov đánh giá trên đài phát thanh Sputnik.
Tình hình cũng không hề đơn giản. Một mặt, giá mua lại cho năng lượng xanh ở Ukraine thực sự rất cao (gấp nhiều lần so với ở châu Âu) và tất nhiên, những bên tham gia sẽ nhận được siêu lợi nhuận. Mặt khác, khi đưa ra một ví dụ: một tổ chức năng lượng ở Ukraina đã đặt “trái phiếu xanh” với lãi suất hơn 8,5% mỗi năm, để tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo mới. Chi phí của khoản vay một cách khách quan là cao, do đó, việc giảm chính sách xanh có thể sẽ phá hủy hoàn toàn hiệu quả kinh tế của toàn bộ dự án.
Có thể tiếp tục thảo luận trong một thời gian dài những nguyên nhân tại sao chính sách ưu đãi, giá mua cho năng lượng xanh lại rất cao như vậy. Điều đáng chú ý là cả thế giới đã chuyển từ các chính sách “xanh” ưu đãi cố định sang một hệ thống đấu thầu, khi đó giá mua lại của năng lượng xanh sẽ giảm khi nhiều bên tham gia cạnh tranh. Ở Ukraina, các phiên đấu thầu đầu tiên diễn ra vào tháng 4, nhưng có thể bị trì hoãn. Với quá nhiều nguyên nhân tồn tại, bằng cách này hay cách khác, rất có thể là sau khi đưa vào vận hành đa số công suất năng lượng tái tạo năm 2019, ngành năng lượng tái tạo ở Ukraine có thể sẽ sụp đổ trong năm nay. Bên cạnh đó, điều thú vị nhất – đó là những gì sẽ xảy ra tại các phiên đấu giá và những gì sẽ là giá “khởi điểm” và giá “cuối cùng”.
Một mô hình tích hợp hệ thống điện gió và điện mặt trời ở Ukraina.
Trong giải quyết các vấn đề, bạn không thể quay lại những gì đã làm, nhưng bạn phải hoàn thành các nghĩa vụ và trách nhiệm đã đặt ra. Chi phí đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo của Ukraina, theo ước tính sơ bộ, là năm tỷ đô la trở lên (trên tổng công suất tái tạo là 7 GW, có nghĩa suất vốn đầu tư cho mỗi kW điện vào khoảng xấp xỉ 1000 đô la). Tổng chi phí đối với cả quốc gia như vậy là khá lớn, nó tương đương với khoản chi phí tiền vận chuyển khí trong hai năm rưỡi. Về cơ bản, dòng tiền này đã được chuyển đến các nhà cung cấp thiết bị nước ngoài và không có nghĩa vụ nào trong việc nội địa hóa thiết bị cho năng lượng tái tạo ở Ukraine. Rõ ràng, năng lượng tái tạo ở Ukraine đắt hơn nhiều so với các cơ cấu phát điện còn lại.
Điều đó, có nghĩa trong mọi trường hợp, Ukraina nhập khẩu năng lượng, không chỉ trực tiếp – thông qua than giá rẻ hoặc thậm chí là khí đốt, mà còn gián tiếp – thông qua các trang thiết bị đắt tiền cho các cối xay gió và các tấm pin mặt trời, cũng như lãi suất cho các khoản vay ngoại tệ.
Link gốc