Làm sao để người dân chấp nhận thủy điện

Nhà máy thủy điện Clyde (Niu Diân)  Ảnh: N.Bình (ST)

Ngày nay, đánh dấu trên bản đồ chỉ là bước khởi đầu của cả một qui trình có thể kéo dài dằng dai đến nản lòng về tham vấn ý kiến và được phê duyệt, có sự tham gia của các nhà kinh tế, các chuyên gia môi trường và xã hội học.

Khi khởi đầu qui trình nhận được sự chấp thuận của người dân đối với các đập dùng cho các dự án thuỷ điện và thuỷ lợi, cần xây dựng một số nguyên tắc.

Tại Niu Dilân, các nguyên tắc này đã được xây dựng và áp dụng trong một môi trường chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoá, được sự ủng hộ rộng rãi của các nước phát triển cũng như đang phát triển.

Ở đây, rất ít khi nhà nước phải dùng đến quyền lực tối cao để một dự án cơ sở hạ tầng có thể được tiến hành. Thường là chủ công trình buộc phải vượt qua những rào cản nghiêm ngặt về pháp chế và pháp lý để được các cơ quan điều tiết độc lập phê duyệt dự án.

Nhiều khi các chuyên gia kỹ thuật và chuyên ngành khác của dự án phải đối mặt tại phiên phán quyết với các chuyên gia thuộc các bên có ý kiến đối lập với dự án hoặc đòi hỏi thay đổi dự án về cơ bản. Một ai đó lại có thể đưa đơn lên Toà án Môi trường chống lại kết luận ban đầu của cơ quan chức năng chính phủ để được phúc thẩm, rồi kết luận của vị thẩm phán này có thể lại bị kháng cáo, chỉ riêng về mặt luật pháp, lên Toà án tối cao.

Thủ tục tố tụng này chịu sự chi phối của Luật Quản lý Tài nguyên (Resource Management Act - RMA) năm 1991. Mục tiêu trên hết của Luật này là “xúc tiến việc quản lý bền vững các tài nguyên thiên nhiên và vật chất”. Điều này có nghĩa là “quản lý việc sử dụng, phát triển, và bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên và vật chất theo cách, hoặc ở mức độ để nhân dân và cộng đồng có thể sử dụng phục vụ lợi ích xã hội, kinh tế và văn hoá, sức khoẻ và an toàn của họ”.

Chi phí mà chủ công trình phải trả để giải quyết kiện cáo, tạo cơ sở cho đơn xin được khai thác tài nguyên là rất đáng kể nên chủ công trình rất quan tâm đến việc tránh được sự phản đối của cộng đồng đối với dự án.

Vấn đề vận động người dân

Trước đây, đối với các dự án mà ưu thế thuộc về các kỹ sư, người ta áp dụng chính sách cửa quyền trong quan hệ với các cộng đồng hoặc cá nhân chịu ảnh hưởng của các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng, và đáng tiếc là hiện nay một số người vẫn tiếp tục làm như vậy. Cơ sở của cách làm này là “hãy tin chúng tôi đi - chúng tôi là chuyên gia, chúng tôi có đủ chuyên môn và kinh nghiệm trong công việc; những ai không đồng ý với chúng tôi đều chỉ là bọn vô học hoặc ngu dốt.”

Đáng tiếc là phần lớn những người chuyên về vận động này đều áp dụng chiến thuật tuyên truyền được thiết kế để hoặc với ý đồ “rao hàng” cho dự án. Họ không hiểu rằng rất ít người, nếu không nói là chẳng ai thích có một cái đập, bãi chôn rác thải, nhà máy nhiệt điện than, nhà máy xử lý nước thải hoặc một công trình cơ sở hạ tầng có ích tương tự ở ngay sau nhà họ, thậm chí trong cùng huyện nơi họ ở. Do vậy việc tâng bốc dự án, nào là nó có lợi ích hoặc rất cần thiết, nào là nó sẽ tạo việc làm cho người dân địa phương hoặc sẽ có chiếc hồ mới tuyệt vời để người dân đến bơi thuyền, chỉ khiến cho cộng đồng người dân khó chịu thậm chí còn giận dữ. Như vậy chẳng khác gì đẩy họ đến chỗ đứng lên tổ chức hoặc gia nhập các phong trào phản đối dự án hoặc góp tiền để ra toà kiện tụng chống lại dự án.

Giành sự ủng hộ của cộng đồng

Pioneer Generation Limited là một công ty phát điện nhỏ thuộc sở hữu cộng đồng ở Niu Dilân, là một trong số các đơn vị dựa vào sự ủng hộ của cộng đồng để có thể thực hiện các dự án cơ sở hạ tầng.

Nhận thức được rằng các kỹ sư chưa hẳn đã là những người tài giỏi nhất trong công tác vận động nên cách đây mấy năm, Pioneer Generation đã kết hợp với các chuyên gia vận động cho các công trình cơ sở hạ tầng thuộc Carter Price Rennie Ltd nhằm đảm bảo cộng đồng của họ hiểu rõ tình hình trong thời gian trước khi chính thức nộp đơn xin khai thác tài nguyên theo yêu cầu của RMA.

Đập Opuha (Niu Diân) Ảnh: N.Bình (ST                           

Theo ông Peter Mulvihill, cán bộ quản lý tài sản của Pioneer Generation, thì nếu như dự án bị đông đảo người dân trong cộng đồng phản đối thì sẽ ngày càng khó đạt được sự chấp thuận cần thiết với những điều kiện hợp lý, điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến tính khả thi tổng thể và sự vận hành về lâu dài.

Ông Mulvihill cho biết công ty đã rút ra được các nguyên tắc chỉ đạo khi đưa một dự án ra trước cộng đồng để xem xét. Một khi đã xác định được phương án thiết kế đại thể và tác động về xã hội, khi đó cần phải có được bức tranh rõ ràng về ảnh hưởng mà có nhiều khả năng dự án sẽ tác động lên cộng đồng, và liên tục thông tin về các vấn đề này cho tất cả các bên hữu quan. Bạn cần phải:

· Tích cực tham khảo ý kiến các cổ đông. Nhận diện những mối quan ngại mà dự án có nhiều khả năng sẽ gây ra đối với tất cả các nhóm hữu quan và đảm bảo để trong mọi cơ hội, luôn có thái độ lịch thiệp và kính trọng trong quan hệ với các nhóm này.

· Giải thích một cách rõ ràng về cách xử lý và/hoặc giảm nhẹ những ảnh hưởng tiêu cực.

· Giúp người quản lý dự án xây dựng mối tin cậy cao của cộng đồng đối với công ty.

· Đảm bảo để trong cách truyền đạt về dự án, tránh được cảm giác ám chỉ dạng như “chúng tôi đúng, các vị sai”, “chúng tôi hiểu rất rõ”, “sự kiện có thực và hư cấu”, “cần phải đi đâu đó”, “lợi ích vượt xa chi phí”.

Nhà máy thủy điện Manapouri (Niu Dilân)  Ảnh: N.Bình (ST)

· Đảm bảo quan hệ tốt giữa người quản lý dự án và giới thông tin đại chúng, bằng thái độ cởi mở, trung thực và thẳng thắn đối với dự án và những ảnh hưởng của nó.

· Đảm bảo để mọi người trong cộng đồng có thể dễ dàng tiếp cận các tài liệu tóm tắt về kỹ thuật và các thông tin khác. Các tài liệu này cần viết hoặc trình bày bằng ngôn ngữ đơn giản, thông dụng.

· Đảm bảo để người quản lý dự án sẵn sàng trình bày về dự án tại các buổi họp của cộng đồng, các buổi họp không chính thức, giải đáp trên đài, các buổi họp công cộng, các nhóm vận động hành lang.

· Xin ý kiến đóng góp của cộng đồng để dự án có thể thực hiện tốt hơn, dễ chấp nhận hơn. Nếu các góp ý này là khả thi thì thực hiện đúng như vậy. Nếu không thể thì giải thích rõ ràng vì sao.

Từ khi chấp nhận và đi vào thực hiện các nguyên tắc này, Pioneer Generation đã thực hiện thành công hai dự án thuỷ điện mới, được chấp nhận trở lại hai dự án hiện có và được chấp nhận một dự án nhỏ về phong điện.

Về phần Carter Price Rennie, cách tiếp cận này cũng đã thành công đối với các khách hàng liên quan với những dự án lớn hơn và gây nhiều tranh cãi hơn. Đến nay đã thực hiện thành công các dự án với tổng giá trị lên tới gần 1 tỉ đô la Niu Dilân (cỡ 1 tỉ USD), chi phí phải trả do tố tụng chỉ ở mức tối thiểu. Đó là các dự án về khai thác đá, bãi chôn rác thải, trại phát điện gió, khu dân cư lớn, sửa đổi các công trình di tích, và công trình thuỷ lợi.