Thủy điện Sơn La. Ảnh: Ngọc Hà
. Quyết định quan trọng
Do tầm quan trọng cũng như tính cấp bách của Công trình Nhà máy thủy điện Sơn La trong hệ thống điện ở giai đoạn nền kinh tế Việt Nam đang có những bước phát triển hội nhập nên đây là công trình thủy điện duy nhất do Quốc hội giám sát và được Thủ tướng Chính phủ cho phép tiến hành khởi công cũng là thời điểm ngăn sông đợt 1. Sau khi tiến hành khởi công vào năm 2005, đến tháng 5-2007, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 671/QĐ-TTg phê duyệt Tổng tiến độ Dự án thủy điện Sơn La, theo đó, ngăn sông Đà đợt 2 (lấp kênh dẫn dòng) được thực hiện vào tháng 1-2009; chặn dòng sông Đà (tích nước hồ chứa Sơn La) vào cuối tháng 6-2010; phát điện thương mại tổ máy số 1 vào tháng 12-2010 và hoàn thành toàn bộ công trình vào cuối năm 2012.
Để đảm bảo tiến độ cho các hạng mục công trình chính, việc di chuyển dân cũng được Thủ tướng yêu cầu hoàn thành trước tháng 6-2010 và thực hiện di dân phải đồng thời với việc đảm bảo sớm ổn định đời sống, sản xuất của nhân dân tái định cư.
Các công trình giao thông tránh ngập như xây dựng cầu Pá Uôn, Quốc lộ 279 đoạn tránh ngập phà Pá Uôn, tỉnh lộ 127 (34km và cầu Lai Hà) hoàn thành vào cuối năm 2008; 35km Quốc lộ 12 (bao gồm cả cầu Hang Tôm) hoàn thành vào quý II-2009.
Chặn dòng sông Đà (tích nước hồ chứa Sơn La) không chỉ quyết định đến tiến độ phát điện Tổ máy số 1 Nhà máy thủy điện Sơn La mà còn đảm bảo cho việc chống lũ năm 2010, vì vậy, ngay từ tháng 8-2009 (trước thời điểm chặn dòng 10 tháng), Phó Thủ tướng- Trưởng Ban Chỉ đạo Nhà nước Dự án Thủy điện Sơn La đã giao nhiệm vụ các các địa phương và bộ ngành hoàn thành các công việc liên quan xong trước ngày 31-3-2010, như: khai quật và di chuyển các di tích khảo cổ, nghiên cứu về dân tộc học, văn hóa, quy phim địa chí, lập bản đồ di sản văn hóa, sưu tập hiện vật dân tộc học vùng lòng hồ; di chuyển, bảo tồn các di tích lịch sử văn hóa Bia Lê Lợi, khu nhà Đèo Văn Long…
Đặc biệt, Phó Thủ tướng Hoàn Trung Hải yêu cầu Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) xây dựng phương án đảm bảo cung cấp điện cho hệ thống với phương án tích nước hồ chứa thủy điện Sơn La vào tháng 5-2010. Đây được xác định là thời điểm khó khăn nhất về cung cấp điện của mùa khô năm 2010.
. Chọn thời điểm tối ưu
EVN đã đưa ra các tiêu chí cho việc thực hiện chặn dòng sông Đà (tích nước hồ chứa Sơn La) để từ đó phân tích và so sánh các phương án. Từ các tiêu chí đưa ra cho thấy, các công trình trên tuyến áp lực cần hoàn thiện tới cao trình 185m vào cuối tháng 5-2010, trong đó, tràn xả sâu và dốc nước phải được nghiệm thu và đưa vào vận hành vào cuối tháng 3-2010, còn các khoang của cửa lấy nước phải được đóng lại bằng các cửa van sửa chữa thì cả 3 phương án thời điểm chặn dòng, tích nước hồ chứa đều có thể thực hiện. Tuy nhiên, theo Tổng tiến độ dự án, việc thi công dốc nước sau tràn chỉ có thể đưa vào vận hành sớm nhất vào cuối tháng 4-2010, do vậy, phương án hạ van đóng cống vào tháng 4-2010 bị loại bỏ.
Theo tiến độ thi công đập bê tông đầm lăn (RCC) phần lòng kênh dẫn dòng sẽ được nâng đến cao trình 185m vào tháng 5-2010. Công tác hạ van đóng cống dần dòng dự kiến vào đầu tháng 5-2010 và bắt đầu thi công bê tông nút cống và đầu tháng 6-2010 với điều kiện phần đập phía trên không vượt quá cao trình 185m khi chưa nút xong 1/3 chiều dài cống phía thượng lưu. Xét về mặt kỹ thuật, việc hạ van đóng cống thực hiện từ đầu tháng 5-2010 và thi công bê tông nút công được thực hiện từ đầu tháng 6-2010 là phù hợp với tiến độ thi công hạng mục công trình.
Theo kế hoạch đã được duyệt, trong mọi phương án hạ van đóng cống dẫn dòng, lượng nước cuối mùa kiệt của sông Đà được giữ lại trong hồ Sơn La khoảng 538 triệu m3 (nếu đóng cống vào đầu tháng 5 và có lưu lượng đến với tần suất P=90%); khoảng 850 triệu m3 (nếu đóng cống vào đầu tháng 6 và có lưu lượng đến với tần suất P=10%) thì sẽ còn dư khoảng 650 triệu m3 so với vào cùng thời điểm này ở năm trước. Trong phương án chặn dòng, tích nước hồ chứa Sơn La, EVN cũng đã tính tới tác động từ việc tích nước khiến cho sản lượng khai thác từ Hòa Bình giảm 110 triệu kWh trong tháng 5. Nhưng nếu chặn dòng vào tháng 6-2010 thì sẽ rất khó khăn và chứa đựng nhiều rủi ro. Bởi tốc độ dâng nước ở vào thời điểm này nhanh có thể gây nguy cơ sạt lở vùng bờ hồ. Ngoài ra, nếu chặn dòng, tích nước thực hiện vào tháng 6-2010, quá sát với mùa lũ, không có thời gian dự phòng cho các tình huống không lường trước (không có thời gian đắp đê quai bịt rò rỉ phía thượng lưu cửa van). Trong trường hợp không thực hiện được theo kế hoạch sẽ phải lùi việc chặn dòng, tích nước hồ chứa tới đầu mùa kiệt tiếp theo. Như vậy, ngoài ảnh hưởng tới kế hoạch phát điện tổ máy số 1 thì việc dừng thi công đập RCC trong nửa năm còn có thể gây hư hỏng trong cống dẫn dòng trong mùa lũ 2010 và gây nhiều khó khăn hơn cho công tác chặn dòng, tích nước hồ chứa sau đó.
. Kho vàng trắng
Diễn biến hàng năm thường sau 20-5 xuất hiện một con lũ tiểu mãn với lưu lượng trong sông khoảng trên 3000m3/s. Tuy nhiên, năm nay đến thời điểm này mới chỉ có một lần có lưu lượng lớn nhất đo được trong thời gian ngắn là 1750m3/s còn lại lưu lượng trong sông chỉ trung bình tù 900-1200m3/s. Lưu lượng nước về rất thấp nên hiện nay đang mở toàn bộ 12 cửa xả sâu, mực nước trên hồ duy trì ở cao độ 150m và toàn bộ nước về đều trả về hồ Hòa Bình qua 12 cửa xả sâu.
Ban Quản lý thủy điện Sơn La cho biết, từ sau thời điểm đóng cống (15-5), đến nay, các nhà thầu thi công vẫn tiếp tục thi công bê tông các khu vực cửa lấy nước, đập không tràn RCC, đập không tràn CVC vau phải, đập tràn xả mặt; thi công bê tông nút cống dẫn dòng và lắp đặt thiết bị cơ khí thủy công cho cửa lấy nước trên cao độ 190m; khe van xả mặt, chi tiết đặt sắn cho thiết bị cơ khí thủy công cửa ra nhà máy…;lắp đặt thiết bị cơ khí thủy điện Nhà máy – Tổ máy 1; lắp đặt thanh dẫn máy phát; rotor, bánh xe công tác, lắp đặt các hệ thống thiết bị phụ…
Để phát điện Tổ máy số 1 vào tháng 12 trong năm nay, các nhà thầu thi công phải hoàn thành việc lắp đặt và chạy thử các hệ thống thiết bị phụ trong tháng 11-2010; hoàn thành máy phát trong tháng 10-2010; lắp đặt trục trong tháng 7-2010; lắp đặt rotor máy phát trong tháng 8-2010 và công tác bê tông đã đáp ứng cho việc tích nước năm 2010 đến cao trình 190. Các công tác bê tông còn lại hoàn tất vào cuối năm 2010.
Sông Đà nổi tiếng với sự hung hãn và dữ dằn mỗi mùa mưa lũ, giờ đây đang khuất phục dưới bàn tay con người. Với 5 bậc thang thủy điện bao gồm các Nhà máy thủy điện: Hòa Bình (1.920 MW), Sơn La (2.400 MW); Lai Châu (1.200 MW); Huội Quảng (520 MW); Bản Chát (180 MW), sông Đà cũng sẽ trở thành nguồn cung cấp thuỷ điện lớn nhất cả nước, lên tới khoảng 6.000 MW điện vào năm 2015. Có thể so với các Trung tâm nhiệt điện khí Phú Mỹ đã đi vào hoạt động hay một số trung tâm nhiệt điện khác được dự tính đặt ở Nghi Sơn, Vũng Áng cũng cỡ vài nghìn MW thì NMTĐ Sơn La nói riêng hay toàn bộ các NMTĐ trên sông Đà cũng chưa phải là khổng lồ. Nhưng nếu so sánh nguồn nhiên liệu để phục vụ cho phát điện thì sông Đà thật sự là một kho vàng trắng./