Mô hình năng lượng mặt trời gắn sản xuất nông nghiệp cho hiệu quả kép.
Mô hình mở ra triển vọng giảm nghèo bền vững trong vùng có đông đồng bào dân tộc thiểu số Khmer.
Hài hòa lợi ích
Xuất phát từ nghiên cứu về mô hình kết hợp sản xuất nông nghiệp và điện mặt trời năm 2018, Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh (GreenID) tiếp tục nghiên cứu trên thực địa để thí điểm mô hình tại tỉnh An Giang. Địa điểm được chọn là đất canh tác của gia đình ông Chau Hon, hộ Khmer ở ấp An Hòa (xã Châu Lăng, Tri Tôn). Mô hình được GreenID và Công ty TNHH ý thức khí hậu (Climate Sense) triển khai từ tháng 5-2020, có sự hỗ trợ của Ban Quản lý Dự án phát triển năng lượng bền vững tỉnh An Giang, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Tri Tôn cùng UBND xã Châu Lăng.
Mô hình được thiết kế theo tiêu chuẩn của điện mặt trời áp mái được lắp trên công trình xây dựng, nhà màng trồng cây và hướng dẫn của EVN (Tập đoàn Điện lực Việt Nam) với công suất 45 kWp, lắp đặt trên diện tích 400m2 của gia đình ông Chau Hon. Mô hình được hoàn thiện và đấu nối lưới điện vào tháng 12-2020. Để đảm bảo hiệu quả cây trồng bên dưới, các tấm quang năng được thiết kế với độ giãn cách phù hợp, đảm bảo khả năng sinh trưởng của giống cây trồng.
Đây được xem là mô hình đầu tiên có sự hợp tác 3 bên (người dân, doanh nghiệp và tổ chức phi lợi nhuận). Cơ chế chia sẻ lợi nhuận được thảo luận, thống nhất và hài hòa giữa các bên tham gia. Các hoạt động sản xuất nông nghiệp, canh tác bên dưới hệ thống được tính toán và thử nghiệm ngay sau khi hệ thống được hoàn thành với một số loại cây trồng ngắn ngày để đánh giá mức độ sinh trưởng và tính hiệu quả kinh tế của mô hình.
Theo GreenID, lợi nhuận từ mô hình sẽ được chia cho các bên theo tỷ lệ góp vốn đầu tư. Thời hạn rút vốn đầu tư của Climate Sense là trong 10 năm đầu do nguồn vốn của Climate Sense mang ý nghĩa hỗ trợ đầu tư ban đầu. Sau 10 năm, toàn bộ hệ thống sẽ được bàn giao lại cho GreenID và hộ dân quản lý sử dụng. Sau 20 năm, GreenID sẽ bàn giao lại cho hộ dân toàn quyền sở hữu. Mô hình này được mong đợi sẽ mang lại nhiều lợi ích đa phương về tài chính cho các bên tham gia và tạo điều kiện cũng như là mô hình điển hình để kêu gọi thêm các nhà đầu tư khác tham gia mở rộng.
Nông dân hứng khởi
Từ khi vận hành vào đầu năm 2021, phần sản xuất điện được theo dõi từ xa trên ứng dụng điện thoại. Theo ghi nhận, ngày nắng nhất, mô hình sản xuất được khoảng 246 kWp điện và ngày thấp nhất là 43 kWp. Trung bình mỗi ngày, hệ thống sản xuất được 103 kWp điện (tính đến ngày 7-4-2021). Hàng tháng, điện lực sẽ ghi nhận các chỉ số và chi trả trên lượng điện bán ra vào tài khoản của người đầu tư.
Từ tháng 1 đến tháng 3-2021, dự án đã bán được hơn 4.471 kWp điện, tương đương hơn 22 triệu đồng. Trong mô hình hợp tác liên doanh này, tất cả các bên tham gia đều được hưởng lợi từ dự án. Tất cả lợi nhuận thu được từ việc bán điện cho EVN sẽ được chia cho các bên tham gia đầu tư theo cơ cấu phân chia lợi nhuận đã được các bên thống nhất trong hợp đồng hợp tác liên doanh.
Tham gia mô hình, gia đình ông Chau Hon cùng dự án trồng thử nghiệm một số loại cây trồng mới để nghiên cứu. Từ tháng 1 đến tháng 4-2021, nhóm nghiên cứu phối hợp nhóm dự án và hộ dân trồng thử nghiệm cây rau muống và dưa leo để tính toán mức độ phù hợp của cây dưới các tấm quang năng và so sánh với việc trồng cây bên ngoài. Thực tế cho thấy, cây trồng trong bóng râm dưới các tấm quang năng sinh trưởng tốt do giữ được độ ẩm, tránh được ánh nắng trực tiếp do thời tiết quá nắng và kỹ thuật canh tác cải tiến.
“Tôi trồng thử nghiệm dưa leo từ tháng 2-2021, cây trồng trong nhà lưới dưới các tấm pin phát triển tốt hơn ruộng đối chứng bên ngoài, tỷ lệ đậu trái khá ổn định. Hiện tại, gia đình tôi thu hoạch mỗi ngày hơn 30kg dưa leo. Trái có mẫu mã đẹp và dài, tươi ngon, được bạn hàng đánh giá cao” - ông Chau Hon phấn khởi.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trương Kiến Thọ cho biết, việc kết hợp sản xuất nông nghiệp và điện mặt trời là mô hình mới, cho thấy hiệu quả bước đầu. “Khi nhìn hình ảnh những tấm pin che trên diện tích đất nông nghiệp, nhiều người nghĩ không canh tác được. Tuy nhiên, khi lựa chọn cây trồng phù hợp, năng suất, chất lượng đạt cao hơn. Cùng trên vùng đất khô cằn, nông dân vừa giữ được thu nhập từ trồng trọt, vừa thu thêm tiền điện hàng tháng. Đây là mô hình có thể giúp nhiều nông dân thoát nghèo bền vững, vươn lên khá giả” - ông Thọ đánh giá.
Mô hình lắp đặt pin năng lượng mặt trời kết hợp sản xuất nông nghiệp bên dưới giúp tạo ra nguồn thu bổ sung từ bán điện mặt trời, tận dụng tối đa diện tích đất canh tác để tăng thêm thu nhập, giảm xung đột trong sử dụng tài nguyên đất. Một số cây trồng được hưởng lợi khi tăng mức độ che phủ, cho năng suất cao hơn, chất lượng sản phẩm tốt hơn.