Nhường đất cho lòng hồ
Để xây dựng Nhà máy Thủy điện Sơn La, 3 tỉnh: Sơn La, Điện Biện và Lai Châu phải di chuyển hơn 18.000 hộ dân thuộc khu vực bị ảnh hưởng mặt bằng xây dựng nhà máy và vùng ngập lòng hồ tích nước. Trong đó, riêng tỉnh Sơn La phải di chuyển 12.479 hộ dân tái định cư đến nơi ở mới; ổn định đời sống và tổ chức sản xuất cho trên 7.000 hộ bị ảnh hưởng bởi dự án. Tính đến ngày 2-5-2010, toàn bộ các hộ dân bị ảnh hưởng vùng ngập lòng hồ công trình thủy điện Sơn La, trong đó, tỉnh Sơn La đã di chuyển 12.584 hộ; tỉnh Lai Châu đã di chuyển 3.241 hộ và tỉnh Điện Biên đã di chuyển là 4.355 hộ.
Các hộ dân tái định cư đã được giao đất ở, cơ bản đã dựng xong nhà ở, bảo đảm từng bước ổn định cuộc sống tại nơi ở mới. Có 8.821 hộ/ 9.309 hộ đã tái định cư tập trung nông thôn và xen ghép có đất để sản xuất (trong đó, đã giao 7.280 ha đến 4.766 hộ; 4.055 hộ tạm thời sử dụng quỹ đất cũ chưa bị ngập để sản xuất); các dự án thành phần tại khu, điểm tái định cư và các dự án phục vụ tái định cư đã được các chủ đầu tư khẩn trương thực hiện, ưu tiên các công trình thiết yếu nước sinh hoạt, điện; các dự án san nền nhà, đường giao thông chuẩn bị điều kiện tốt nhất để đón dân theo đúng kế hoạch của tỉnh và tạo điều kiện thuận lợi, sớm ổn định cuộc sống của người dân tại nơi ở mới.
Năm 2007, sau khi dự án “Bảo vệ cấp thiết và phát huy giá trị di sản văn hóa lòng hồ thủy điện Sơn La” được Thủ tướng Chính phủ thông qua, đến nay, Ban Quản lý Dự án Nhà máy thủy điện Sơn La đã khai quật di dời được 31 di chỉ khảo cổ, trong đó, 15 di chỉ ở tỉnh Sơn La, 10 di chỉ ở tỉnh Lai Châu và 6 di chỉ ở tỉnh Điện Biên. Tất cả các di vật thu được tại hiện trường hiện đang được lưu giữ tại kho bảo tàng 3 tỉnh trên để tiến hành chỉnh lý khoa học. Bên cạnh đó, đã hoàn thành 58 báo cáo chuyên đề về các dân tộc Thái, Kháng, La Ha, Hoa, Lự, Hmông, Mảng, đồng thời, điều tra, sưu tập , nghiên cứu bảo tồn văn hóa dân gian 30 xã vùng lòng hồ và 2 xã vùng tái định cư; di chuyển bia Lê Lợi và bia Cà Nàng; di chuyển bãi đá cổ Pá Mang; lập hồ sơ di tích dinh thự Châu Phủ Quỳnh Nhai; đắp mô hình sa bàn di tích cây đa Pắc Ma, nhà tù Lai Châu ( nay là nhà tù thị xã Mường Lay); kè bảo tồn Dinh thự Đèo Văn Long.
Toàn bộ hồ chứa khoảng 9,26 tỷ m3 nước, mặt hồ rộng gần 225km, với chiều dài lòng hồ hàng trăm km từ Huyện Mường La, tỉnh Sơn La đến thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên đã được dọn dẹp, vệ sinh lòng hồ trước thời điểm tích nước.
Sẵn sàng tích nước
Trưởng Ban Quản lý Dự án Nhà máy thủy điện Sơn La Nguyễn Hồng Hà cho biết, để có thể tiến hành ngắn sông Đà đợt 3, tích nước hồ thủy điện Sơn La vào giữa tháng 5, thì ngay trong tháng 4, Ban đã phải hoàn thành việc tiếp nhận 2 chuyến hang thiết bị cơ khí thủy công cửa nhận nước với khối lượng 369 tán, 5 chuyến hang thiết bị cơ điện với khối lượng 397 tấn; phối hợp với cơ quan phòng cháy chữa cháy lập phương án phòng cháy chữa cháy tại chố, đặc biệt là khu vực lắp đặt máy phát tổ máy số 1; các cửa van cung xả sâu đã được nghiệm thu và đưa vào sử dụng; khoan phun màng chống thấm cũng đã được nghiệm thu đảm bảo chất lượng. Đơn vị thi công Sông Đà đã hoàn thành thi công sàn công tác để kiểm tra mặt thượng lưu đập, kết quả, không phát hiện thấy vết nứt tại bề mặt thượng lưu. Các vết nứt tại hành lang cao độ 180,1m đã được xử lý trước ngày 5-5-2010.
Tính đến thời điểm này, 12 van cung xả sâu đã được lắp đặt, thử nghiệm, thử khô bằng 2 nguồn điện và hiện đang ở trạng thái mở hoàn toàn; 12 khe van phẳng cũng đã được nghiệm thu từ cao độ 145m- 195,5m. các thiết bị khác như: ống thông hơi, ống đo mực, kết cấu kim loại…đã được lập hồ sơ nghiệm thu đầy đủ từ cao trình 186,1m trở xuống. Hạng mục xả sâu đã được bàn giao cho Ban Chuẩn bị sản xuất tiếp nhận để vận hành.
Tại cửa nhận nước, khe chắn rác đã hoàn thiện, nghiệm thu đến cao trình 180,1m/195m, đảm bảo an toàn cho tích nước hồ chứa; các khe van được nghiệm thu đến cao độ 186,1m, khe van sửa chữa-sự cố nghiệm thu đến cao độ 180,1m; 6 cửa kín tại cao độ 180m đã nghiệm thu ở trạng thái đóng kín; đã hoàn thiện lắp đặt và sơn dặm xong 6 tuyến đường ống áp lực; 6 lắp kín cửa thăm đang ở trạng thái đóng kín; 2 đường ống cứu hỏa tổ máy 1 nghiệm thu ở cao độ 138m; nghiệm thu thiết bị giàn nâng hạ xi lanh thủy lực 400 tấn chạy thử có tải bằng việc nâng hạ thử 4 cửa van thượng lưu cao trình 160m; đã lắp đặt 2 thang leo thi công (1 thang từ cao trình 127m thượng lưu cống dẫn dòng lên cao trình 160m là tháp van thượng lưu cống dẫn dòng; 1 thang leo từ cao độ 180m xuống độ cao 160m); Trạm bơm nước số 2 đã được chạy thử, nghiệm thu và bàn giao cho Ban Chuẩn bị sản xuất. Hiện tại, hành lang thân đạp vẫn còn duy trì 1 bơm chìm có công suất 150m3/h để bơm nước rò rỉ khi chưa đưa trạm bơm số 2 vào vận hành chính thức.
Tại gian máy, cũng đã hoàn thiện 1 trạm bơm tháo cạn hành lang cao trình 92,3m với 3 máy bơm tại phòng 2.4 và 4 máy bơm tại phòng 2.10 - 2.11. Song, hiện tại hệ thống bơm này chưa được đưa vào vận hành chính thức, dự kiến đến tháng 7-2010 sẽ đưa vào vận hành sau khi hòan thiện nguồn điện 1 chiều cho mạch bảo vệ. Để đảm bảo điều kiện cho việc tích nước hồ chứa, hiện nay, Sông Đà 11.1 đang quản lý vận hành 2 máy bơm tháo và 2 máy bơm tháo cạn công suất 150m3/h và 2 máy bơm rò rỉ cống suất 150m3/h, các máy bơm này đề đã được chạy thử và nghiệm thu bằng 2 nguồn điện lưới và diezen.
Trước giờ phút ngăn sông, từng đoàn xe vận tải hạng nặng nối đuôi nhau từ sườn kênh chở đầy đất đá. Để chuẩn bị cho việc ngăn sông, các đơn vị thi công đã phải dự trữ đất đá cũng các thiết bị khác như máy đào, máy ủi, đầm rung, xe tải nặng, hệ thống máy bơm, thiết bị khoan gia cố, tuyến băng tải…
Đứng trên cao độ 205m, chúng tôi đã nhìn thấy bức tường bê tông chắn ngang dòng sông và các tổ máy đã được định hình. Nhiều hạng mục cũng đã được hình thành: nhà máy, kênh dẫn nước, mũi phóng, đập tràn…
Trưởng Ban quản lý dự án thuỷ điện Sơn La Nguyễn Hồng Hà cho biết, công việc sau ngăn sông sẽ còn rất nhiều, vì vậy, lực lượng thi công sẽ phải tổng lực làm việc liên tục để xây dựng đê quai, bơm nước và đổ khoảng 35.000m3 bê tông, đồng thời, hoàn thành đổ bê tông phần đập đến cao trình 227m với tổng khối lượng bê tông phải thực hiện khoảng 200.000m3 bê tông đầm lăn, hoàn thiện đập dâng.
Ngăn sông Đà đợt 3, tích nước hồ chứa thành công sẽ rút ngắn được thời gian xây dựng công trình sớm được 2 năm so với dự kiến. Với thời gian được rút ngắn trên, sẽ làm lợi cho đất nước khoảng 2 triệu USD; đồng thời, góp phần khắc phục tình trạng thiếu công suất của hệ thống điện Việt Nam.
Thời khắc quan trọng
Đúng 15 giờ 30 ngày 15-5, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã phát lệnh ngăn sông, chính thức tích nước hồ thủy điện Sơn La. Phát biểu tại công trường, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng biểu dương đồng bào các dân tộc của 3 tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu đã ủng hộ và thực hiện đúng tiến độ di dời đến tái định cư ở nơi ở mới để nhường chỗ cho mặt bằng xây dựng công trình. Chủ đầu tư và Tư vấn thiết kế đã có tiến bộ vượt bậc trong công tác quản lý và thiết kế, đã đưa những công nghệ tiên tiến xây dựng công trình thuỷ điện của thế giới ứng dụng trong công trình thủy điện Sơn La, góp phần vào thành công chung của dự án. Các Bộ, ngành chức năng và cán bộ, công nhân của các đơn vị thi công trực tiếp trên công trường đã góp nhiều công sức cho việc hình thành công trình thủy điện Sơn La….
Thủ tướng nhấn mạnh, việc đưa các tổ máy của nhà máy thủy điện Sơn La vào vận hành sớm hơn 2 năm ngoài ý nghĩa về kinh tế (hai năm đạt giá trị sản lượng gần 20 nghìn tỷ đồng) ,dự án còn có ý nghĩa to lớn về chính trị xã hội và qua đây cũng khẳng định sự trưởng thành vượt bậc của đội ngũ cán bộ, công nhân Việt Nam về năng lực quản lý, thiết kế và xây lắp, nhất là đối với các công trình thuỷ điện lớn, về cơ bản đất nước ta đã làm chủ được việc xây dựng từ khâu khảo sát, thiết kế, thi công xây dựng lắp máy và chế tạo được hầu hết các thiết bị cơ khí thủy công. Ngoài việc cung cấp điện năng để phát triển kinh tế xã hội, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa đất nước, công trình còn góp phần chống lũ về mùa mưa, cấp nước về mùa kiệt cho đồng bằng Bắc Bộ và góp phần phát triển kinh tế xã hội vùng Tây Bắc.
Thủ tướng nêu rõ, để có được sự kiện đóng cống dẫn dòng tích nước, trước hết là sự nỗ lực của chính quyền địa phương vùng dự án và sự ủng hộ, chấp hành chính sách di dân tái định cư của hàng vạn hộ gia đình trong diện phải di dời bàn giao mặt bằng cho dự án; sự hăng say lao động của trên 10 nghìn cán bộ công nhân viên trên công trường, thực hiện nghiêm túc từng mốc tiến độ của dự án, bảo đảm chất lượng theo yêu cầu. Đến nay đã đổ được trên 4,3 triệu mét khối bê tông các loại, bằng 88% tổng khối lượng bê tông phải đổ; lắp đặt trên 43 nghìn tấn thiết bị các loại, trên tổng số 72 nghìn tấn thiết bị cần lắp đặt, bằng 60% tổng khối lượng; hoàn thành việc di dân tái định cư cho gần 20 nghìn hộ dân đảm bảo tiến độ, phù hợp với chủ chương, chính sách của Đảng và Nhà nước dành riêng cho cho dự án thuỷ điện Sơn La , đồng thời hoàn thành công tác bảo tồn di sản văn hóa và vệ sinh thu dọn vùng lòng hồ; hạng mục giao thông tránh ngập. Thủ tướng cho biết, Chính phủ mới quyết định tăng tổng mức đầu tư dự án tái định cư thủy điện Sơn La từ 10 nghìn tỷ đồng lên 20 nghìn tỷ đồng để triển khai hạ tầng và hỗ trợ đồng bào ổn định sản xuất.
Thủ tướng yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương, chủ đầu tư, các nhà thầu thực hiện mục tiêu trước mắt là lắp đặt và đưa vào vận hành an toàn tổ máy thứ nhất vào tháng 12-2010 và hoàn thành toàn bộ công trình vào cuối năm 2012. Tiếp tục quan tâm chăm lo phát triển sản xuất, đời sống cho đồng bào, nhất là đồng bào tái định cư, bảo đảm cho đồng bào tái định cư có cuộc sống ngày càng ổn định và tốt hơn nơi ở cũ, đồng thời đảm bảo tiến độ và chất lượng thi công các công trình đập chính, đập dâng và nhà máy chính, lắp đặt các thiết bị theo tiến độ yêu cầu. Tổ chức tốt công tác tiếp nhận, vận chuyển, đồng bộ, bảo quản và cấp phát kịp thời các thiết bị cho lắp đặt và thực hiện tốt công tác quản lý chất lượng công trình, đảm bảo an toàn lao động và vệ sinh môi trường. Thủ tướng mong muốn chính quyền và nhân dân các tỉnh vùng dự án Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, các Bộ ngành liên quan, chủ đầu tư, các nhà thầu hãy phát huy những kết quả đạt được, khắc phục và vượt qua mọi khó khăn với quyết tâm cao nhất hoàn thành và hoàn thành vượt mức kế hoạch xây dựng thủy điện Sơn La với chất lượng tốt nhất, sớm đưa công trình vào hoạt động, góp phần phát triển nhanh và bền vững kinh tế-xã hội các tỉnh vùng dự án nói riêng và cả nước nói chung./