Tổn thất điện năng khu vực nông thôn rất lớn do lưới điện xuống cấp
Cả nước hiện có 8.774 xã sử dụng điện lưới quốc gia (chiếm 96,75% số xã), trong đó EVN chỉ thực hiện bán điện trực tiếp đến 3.414 xã (tương đương 38,91%). Hơn 50% xã còn lại chủ yếu mua điện gián tiếp thông qua các hợp tác xã kinh doanh điện hoặc hợp tác xã kinh doanh tổng hợp (gọi chung là HTX). Các HTX này quản lý hệ thống điện tại thôn, xã và quyết định mức giá bán điện cho dân cư ở đây, thường thì cao hơn rất nhiều so với giá Chính phủ ưu đãi cho người dân nông thôn (ánh sáng sinh hoạt là 390 đồng/kWh). Không chỉ vậy, hàng tháng người dân nông thôn ở nhiều nơi còn phải đóng thêm nhiều khoản phí, phải tự đầu tư lắp đặt công tơ… Như vậy thực tế, chi phí người dân phải trả cho 1 kWh có thể đội lên so với giá thực tế khá nhiều mà chất lượng sử dụng điện vẫn kém, chưa kể ngành Ðiện cũng chỉ được thu với giá cơ bản mà lại chịu tổn thất khá lớn do hệ thống lưới điện cũ nát, không được các HTX tái đầu tư thường xuyên.
Tổn thất cao - lãng phí lớn!
Thực trạng rõ ràng là phần điện năng từ công tơ tổng đến các hộ dân do HTX quản lý rất kém, nên xảy ra tình trạng tổn thất điện năng khu vực nông thôn vô cùng lớn. Thực tế cho thấy lưới điện hạ áp nông thôn tại hầu hết các xã (trừ những xã do điện lực quản lý) được sử dụng đã lâu, không được sửa chữa nâng cấp, dẫn đến không đảm bảo yêu cầu về kỹ thuật, tiết diện dẫn bé, sử dụng các cột rẽ nhánh tạm bợ, không an toàn, bán kính cấp điện quá lớn (có nơi 2 - 4 km), nhu cầu sử dụng ngày càng tăng, gây quá tải, dẫn đến chất lượng điện năng thấp và tổn thất điện cao. Hệ thống lưới điện trong thời gian vận hành tuy đã được cải tạo, sửa chữa, nhưng chưa đảm bảo chất lượng so với quy định; các trạm điện còn thiếu, chưa đủ công suất để đáp ứng nhu cầu sử dụng ngày càng tăng của người dân; cơ sở vật chất kỹ thuật của hệ thống điện kém chất lượng, nhiều nơi vi phạm hành lang an toàn lưới điện…
Năm 2007, tổn thất điện năng ở nhiều khu vực nông thôn là 22-25%, rất ít xã có tổn thất dưới 20%. Tại nhiều xã, do bán kính cấp điện quá xa, công tơ được lắp đặt tại đường trục hạ áp đến vị trí bán cho cụm, tổ công tơ (thực hiện cơ chế khoán thu tại công tơ cụm, tổ) nên nếu tính tổn thất cả trên các nhánh tiếp theo thì sẽ còn cao hơn nhiều, có những nhánh tổn thất lên đến trên 40%! Ðây mới chỉ là tổn thất kỹ thuật, chưa tính đến tổn thất do trình độ quản lý. Trong khi đó, lưới điện tại khu vực nông thôn do điện lực thuộc EVN quản lý thì mức độ tổn thất chỉ từ 5 - 7%/năm.
Theo tính toán, với mức tổn thất trung bình là 25% và sản lượng điện do các mô hình sản xuất kinh doanh điện nông thôn sử dụng hằng năm là 6.273 triệu kWh , thì sản lượng tổn thất hằng năm lên tới 1.254 triệu kWh. Sản lượng này nhân với giá bán buôn điện 390 đồng/kWh thì mỗi năm, lãng phí gần 500 tỷ đồng. Chưa kể, cá biệt có những nơi như huyện Anh Sơn (Nghệ An), giá bán điện sau công tơ cụm đến tận hộ dân lên đến 1.200đ/kWh do tổn thất điện năng cao và sai số của công tơ đo đếm. Một số xã như Thủy Nguyên, Tiên Lãng (Hải Phòng); Cẩm Giàng, Tứ Kỳ (Hải Dương),… giá điện dân phải mua dao động trong khoảng 1000-2000 đ/kWh. Do vậy, nếu giảm mức tổn thất từ 25% xuống khoảng 15%, sẽ tiết kiệm được 502 triệu kWh, tương đương sản lượng điện cả nước phấn đấu tiết kiệm trong năm 2007, chống lãng phí được hàng trăm tỷ đồng tiền của Nhà nước và nhân dân.
Người dân phải mua điện qua các tổ chức trung gian với giá cao hơn nhiều lần giá Chính phủ ưu đãi cho khu vực nông thôn
Chất lượng điện kém + sử dụng thiết bị tiết kiệm điện = Thiệt hại kinh tế
Với những chiến dịch tuyên truyền sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả đang được Chính phủ, Bộ Công Thương và EVN thực hiện sâu rộng, người dân nông thôn đã dần ý thức được lợi ích của việc trang bị và sử dụng thiết bị tiết kiệm điện như đèn compact, chấn lưu điện tử… Tuy nhiên, hiện tại các tổ chức quản lý điện của địa phương không đủ năng lực về chuyên môn quản lý kỹ thuật và kinh doanh, lưới điện không được cải tạo, nâng cấp thường xuyên nên chất lượng điện kém, không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật. Do đó, nhiều nơi, người dân nếu sử dụng đèn compact hay tuýp gầy cùng chấn lưu điện tử, mà điện yếu, đèn không đủ sáng thì thậm chí ảnh hưởng đến tuổi thọ của thiết bị, gây cháy hoặc hư hỏng. Như vậy, thay vì sử dụng thiết bị tiết kiệm điện để tiết kiệm điện, tiết kiệm chi phí thì người dân lại chịu hậu quả ngược lại - lãng phí tiền để đầu tư mua sắm thiết bị thay thế.
Xoá bán điện qua tổng - giảm tổn thất, nâng cao chất lượng điện
Phần lớn các HTX không đủ năng lực tài chính cũng như chỉ tập trung mục tiêu nâng cao lợi nhuận, nên không chú trọng đầu tư phát triển lưới điện địa phương. Trong khi hệ thống lưới điện nông thôn đều quá cũ kỹ, nhiều nơi còn bị thiên tai, bão lũ tàn phá làm hư hỏng nặng nề nên nếu không có tiền hỗ trợ và góp vốn của nhân dân thì các tổ chức quản lý điện nông thôn cũng không có khả năng khôi phục và nâng cấp lưới điện… Tuy nhiên, dù là nguyên nhân chủ quan hay khách quan thì việc bán điện qua công tơ tổng tại khu vực nông thôn bộc lộ quá nhiều hạn chế, cần phải xóa bỏ càng sớm càng tốt. Ngành Ðiện tiếp nhận lưới điện nông thôn sớm ngày nào thì người dân sớm được hưởng chính sách ưu đãi về giá điện của Nhà nước ngày đó, cũng như được sử dụng nguồn điện đảm bảo chất lượng.
Trong khi Chính phủ đang kêu gọi tiết kiệm điện, thì có thể coi mô hình xóa bán điện qua công tơ tổng khu vực nông thôn là hình thức tiết kiệm điện hiệu quả. Người nông dân sẽ được hưởng những quyền lợi chính đáng về giá điện ưu đãi mà trước kia họ chưa được hưởng. Nhà nước cũng sẽ không bị thất thoát tài nguyên quốc gia - Lợi cả đôi đường. Thiết nghĩ, việc tiếp nhận lưới điện về ngành Ðiện quản lý và thực hiện bán điện trực tiếp đến hộ tiêu thụ ở nông thôn là những việc cần được chính quyền địa phương và người dân ủng hộ, thực hiện triệt để, góp phần đẩy nhanh tiến trình CNH-HÐH nông nghiệp nông thôn.