Thủy lợi Bình Thuận chuẩn bị đón nguồn nước từ thủy điện Ðại Ninh

Tỉnh Bình Thuận đang khẩn trương thi công hệ thống kênh, đập để đón nguồn nước quý  này.DỰ án thủy điện Ðại Ninh thuộc hệ thống bậc thang sông Ðồng Nai, được khởi công xây dựng vào ngày 10-5-2003. Cũng như nhiều dự án thủy điện khác, nhiệm vụ của thủy điện Ðại Ninh là vừa phát điện, vừa cung cấp nước để phát triển công, nông nghiệp ở hạ du và góp phần cải tạo môi trường, môi sinh, tạo thêm những điểm du lịch hấp dẫn trong khu vực.

Nhà máy thủy điện này dùng một cột nước cao khoảng 630 m để chạy hai tổ máy, có tổng công suất 300 MW (150 MW/tổ máy), tạo ra sản lượng điện bình quân hằng năm gần 1,2 tỷ kW giờ. Nguồn nước của thủy điện Ðại Ninh còn được sử dụng cho thủy điện Bắc Bình có công suất 33 MW, sau đó cấp nước tưới cho hàng chục nghìn ha đất nông nghiệp có nguy cơ sa mạc hóa ở khu vực huyện Bắc Bình và bắc TP Phan Thiết (Bình Thuận).

Công trình thủy điện Ðại Ninh nằm vắt ngang dãy núi Sao Mai, tuyến đầu mối thuộc địa phận huyện Ðức Trọng (Lâm Ðồng) và tuyến năng lượng nằm trên địa bàn huyện Bắc Bình (Bình Thuận). Hơn năm năm kể từ ngày khởi công xây dựng, dự án này đang vào giai đoạn hoàn thiện.

Cuối tháng 9 này, chúng tôi trở lại thăm Ðại Ninh, cảm nhận rõ hơn những giá trị to lớn từ một công trình quốc gia được đầu tư xây dựng với nguồn vốn khoảng 435 triệu USD, chủ yếu là vốn vay của nước ngoài. Tại tuyến đầu mối, hai hồ chứa Ða Queyon và Ða Nhim được nối thông nhau bằng một con kênh dài 2,5 km, tạo thành một hồ chứa lớn với tổng dung tích lên đến 320 triệu m3, đã tích đầy nước.

Do mưa lớn, kéo dài nhiều ngày, nên hôm chúng tôi đến, phía hồ Ða Nhim phải xả lũ với lưu lượng 100 m3/giây. Dọc tuyến đường quanh hồ, nhấp nhô những đồi cà-phê trải dài, xanh tốt. Nhìn mặt hồ trải rộng gần 2.000 ha mênh mông nước trong làn mưa bụi, chúng tôi thật sự khâm phục sức lao động sáng tạo của đội ngũ công nhân, kỹ sư, chuyên gia trong nước và nước ngoài đã miệt mài làm việc hơn bốn năm ròng ở một góc núi rừng cao nguyên này.

Hồ được tạo bởi hai đập chính cao gần 60 m, bốn đập phụ, hai đập tràn sự cố, kênh nối thông hai hồ, giữ lại nguồn nước của hai dòng sông Ða Queyon và Ða Nhim. Nằm sát quốc lộ 20, cách TP Ðà Lạt (Lâm Ðồng) khỏang 40 km, trong tương lai không xa, hồ nước nhân tạo này sẽ tạo thêm một điểm du lịch hấp dẫn cho du khách khi đến với thành phố hoa và sương mù.

Nước từ hồ chứa được chuyển đến nhà máy thủy điện Ðại Ninh qua một đường hầm có đường kính 4,5 m, xuyên dài 11,2 km trong lòng núi và đường ống áp lực dài 1,8 km, đường kính 3,2 m. Theo con đường công tác của công trình, chúng tôi ngắm nhìn không chán mắt đường ống thép dẫn nước như một con rắn khổng lồ ẩn, hiện sau những sườn núi, vạt rừng và mây mù trên dãy núi Sao Mai.

Xuống đến khu vực đặt nhà máy (tuyến năng lượng), không khí se lạnh của cao nguyên được thay bằng cái nóng hầm hập của núi rừng Bình Thuận. Dù vậy, hàng chục công nhân, kỹ sư, chuyên gia trong và ngoài nước vẫn miệt mài làm việc với sự tập trung cao độ.

Khẩn trương nhưng phải bảo đảm chính xác, an toàn tuyệt đối, tất cả đều hướng đến mục tiêu phát điện cả hai tổ máy vào cuối năm nay và hoàn thành dự án vào năm 2008. Không còn lâu nữa, dòng điện Ðại Ninh sẽ hòa cùng lưới điện quốc gia, phục vụ CNH, HÐH đất nước.

Nguồn nước sau thủy điện Ðại Ninh và thủy điện Bắc Bình đổ ra suối Mác Tin,  nhập cùng dòng sông Ða Ka Chu (Ta Mai) ở thượng nguồn sông Lũy, rồi xuôi về biển. Ðể tận dụng nguồn nước này, T.Ư và tỉnh Bình Thuận đã triển khai thực hiện dự án tưới Phan Rí- Phan Thiết.

Cuối tháng 5-2006, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có quyết định phê duyệt điều chỉnh báo cáo nghiên cứu khả thi dự án tưới Phan Rí - Phan Thiết giai đoạn một. Nhiệm vụ của dự án (giai đoạn một) là cấp nước tưới cho 15.700 ha đất canh tác thuộc đồng bằng Phan Rí, cấp nước phục vụ dân sinh và cải tạo môi trường trong khu vực.

Theo đó, ở khu đầu mối , xây dựng một đập đất dài 430 m, rộng 5 m, chiều cao đập lớn nhất là 10 m cùng một đập tràn và cống lấy nước, cống xả cát, nhà quản lý đầu mối. Kênh chính Ðông của công trình dài gần 10 km cùng hệ thống kênh cấp I, cấp II, cấp III trở xuống và kênh tiêu, có tổng chiều dài hơn 180 km. Tổng dự toán thực hiện dự án (thời điểm quý 3 năm 2005) hơn 1.100 tỷ đồng. Dự án đã tiến hành xây dựng các khu tái định cư cho bà con hai xã Phan Lâm, Phan Sơn, huyện Bắc Bình. Tuy nhiên, do một số vướng mắc, đến nay (cuối tháng 9-2007), các hạng mục công trình chính của dự án tưới Phan Rí - Phan Thiết vẫn chưa khởi công xây dựng.

Chưa có hệ thống công trình tiếp nước đồng nghĩa với việc khi Nhà máy thủy điện Ðại Ninh phát điện, nguồn nước qua tua-bin chỉ chảy ra biển. Với lưu lượng nước xả qua tua-bin tối đa đến 55 m3/giây và bình thường cũng bằng phân nửa, nếu không tận dụng được quả là đáng tiếc. Trong khi đó, nhiều cánh đồng ở Bắc Bình vẫn khô khát chờ nước.

Cuối tháng 12-2005, tỉnh Bình Thuận tiến hành xây dựng con đập tại thôn 3, xã Phan Sơn, nằm ở phía hạ lưu của khu đầu mối dự án Phan Rí - Phan Thiết. Cùng với đó, đào con kênh dài 14 km để đưa nguồn nước này về hồ Cà Dây, một hồ chứa đã được đưa vào khai thác từ cuối năm 2000. Ðập có cao trình 105 m, dài 140 m, mặt đập rộng 1,5 m. Hôm chúng tôi đến công trường, đơn vị thi công đã hoàn thiện 110 m đập , 30 m còn lại sẽ hoàn thành vào cuối tháng 10 năm nay. Tuyến kênh dẫn nước cũng đã hoàn thành được 3/4 khối lượng. Khi tổ máy thứ nhất của thủy điện Ðại Ninh hoạt động vào cuối tháng 11 tới, công trình này sẽ  sẵn sàng tiếp lưu lượng nước từ 8 đến 12 m3/giây để đưa về hồ Cà Dây.

Cũng vào tháng 12-2005, Bình Thuận đã tiến hành nâng cao đập 812 ở hạ lưu sông Lũy từ 1,4 m lên 2,4 m và mở thêm hai cửa cống tưới (thành ba cống) với lưu lượng nước qua cống 3 m3/giây. Từ đập 812, đào một con kênh dài gần 30 km nối với kênh Úy Thay đang "ăn" nước từ hồ Cà Dây. Mục đích của công trình này là đưa nước sông Lũy tới kênh Úy Thay tưới cho 850 ha đất nông nghiệp, cắt nguồn nước từ hồ Cà Dây về kênh này, tiết kiệm được nguồn nước khá lớn của hồ. Ðồng thời, hệ thống cống sẽ đưa nước từ đập 812 về tưới cho khoảng 2.000 ha ruộng "ăn" nước trời ở vùng Lương Sơn, Sông Bình và bổ sung thêm nước cho đập Ðồng Mới ở phía dưới. Công trình này đang ở giai đoạn hoàn thiện. Tỉnh Bình Thuận chỉ đầu tư khoảng 30 tỷ đồng để thực hiện hai công trình trên, nhưng hiệu quả thủy lợi mang lại sẽ rất lớn.

Kỹ sư Nguyễn Văn Tuyến, Giám đốc Xí nghiệp khai thác các công trình thủy lợi huyện Bắc Bình, cho biết: Theo thiết kế, hồ Cà Dây tưới được hai vụ cho khoảng 4.000 ha, năm nào thuận mưa, bố trí nước sản xuất thêm được khoảng 1.000 ha vụ đông xuân. Khi thủy điện Ðại Ninh hoạt động và hai công trình trên đưa vào sử dụng, năng lực tưới của hồ Cà Dây tăng gấp hai lần so với thiết kế và đủ nước tưới ba vụ/năm.

Dù vậy, chừng nào dự án Phan Rí - Phan Thiết chưa hoàn thành, thì một lượng nước khá lớn sau thủy điện Ðại Ninh vẫn chỉ chảy xuôi về biển. Khi nào dòng nước sau thủy điện Ðại Ninh được tận dụng tối đa để đưa về đánh thức những vùng đất khô khát còn rất rộng lớn ở Bình Thuận, khi ấy, dự án thủy điện này mới hoàn thành trọn vẹn các mục tiêu được xác định lúc ban đầu.