 |
| Khảo sát lòng hồ sông Đà nơi dự kiến xây dựng Nhà máy Thủy điện Lai Châu |
Thuỷ điện Lai Châu được xây dựng ở xã Nậm Hàng, huyện Mường Tè, nằm trong Quy hoạch Điện VI đã được Chính phủ phê duyệt, do Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) làm chủ đầu tư và Tổ hợp nhà thầu thi công công trình chính là: Tập đoàn Sông Đà, Tổng công ty Lắp máy Việt Nam, Tổng công ty Xây dựng và Phát triển hạ tầng và Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn.
Nhà máy có 3 tổ máy với tổng công suất lắp đặt 1200 MW. Thuỷ điện Lai Châu là bậc thang trên cùng trong Quy hoạch bậc thang thủy điện trên sông Đà, sau các dự án thủy điện: Hòa Bình, Sơn La, Huội Quảng, Bản Chát, Nậm Chiến và Nậm Na. Theo chủ trương đầu tư được Quốc hội khóa XII thông qua ngày 25/11/2009 và Dự án đầu tư thủy điện Lai Châu được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 819/QĐ-TTg ngày 7/6/2010, dự án có tổng mức đầu tư sau thuế là 35.700 tỷ đồng, trong đó vốn tự có của EVN chiếm 20%, còn lại 80% là vốn vay thương mại trong nước, thương mại nước ngoài, vay tín dụng ưu đãi đầu tư.
Mặc dù cùng nằm trên một dòng sông nhưng Thuỷ điện Lai Châu không phải thực hiện nhiệm vụ chống lũ cho hạ du như hai nhà máy thuỷ điện lớn là Sơn La và Hoà Bình. Nhiệm vụ chủ yếu của Thuỷ điện Lai Châu là cung cấp cho hệ thống điện quốc gia sản lượng bình quân gần 4,7 tỷ kWh/năm và tăng năng lực phát điện cho các công trình bậc dưới thêm 59,9 triệu kWh/năm.
Do công trình là Cấp đặc biệt nên khối lượng công việc chính cũng vô cùng lớn với gần 14,9 triệu m3 đất đá các loại phải đào; đắp gần 2,6 triệu m3 đất đá; đổ trên 3,6 triệu m3 bê tông; 49.465,7 tấn cốt thép; khoan phụt xi măng 82.410 md; lắp đặt 31.833 tấn thiết bị công nghệ. Công trình sử dụng đập bê tông trọng lực với cao trình đỉnh đập 303m.
* Hiệu quả kinh tế cao
Tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khoá XII, Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, với những yếu tố thuận lợi hơn Thuỷ điện Sơn La, công trình Thuỷ điện Lai Châu có thể rút ngắn thời gian thi công từ 1-2 năm nhằm phát huy hiệu quả đầu tư, đồng thời giảm các chi phí trả lãi vốn vay dự án.
Ông Nguyễn Hồng Hà, Giám đốc Sở Khoa học công nghệ tỉnh Lai Châu cũng nhận định: so với các công trình thuỷ điện khác, Thuỷ điện Lai Châu đạt hiệu quả kinh tế cao nhất bởi chỉ phải di dời 1.706 hộ dân để có nhà máy 1.200 MW, trong khi thuỷ điện Sơn La phải di dời gần 20.000 hộ dân mà công suất chỉ gấp 2 lần. Theo ông Hà, việc xây dựng Thuỷ điện Lai Châu là cơ hội lớn để địa phương này sắp xếp lại dân cư, chuyển đổi cơ cấu vật nuôi cây trồng, xây dựng cơ sở hạ tầng vùng sâu, vùng xa nơi khó có thể kéo được đường điện đến phục vụ cho các hộ thuộc diện tái định cư ở vùng này. Do vậy, đây là cơ hội lớn để Lai Châu phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hoá. Đây cũng là dịp để địa phương thể hiện trách nhiệm của mình với sự phát triển của đất nước.
Theo tính toán, hồ chứa Thuỷ điện Lai Châu với dung tích 1.215 triệu m3 sẽ nằm trọn vẹn trong khu vực huyện Mường Tè, do đó sẽ rất thuận tiện cho công tác di dân, tái định cư và hạn chế tối đa tác động đến môi sinh, môi trường trong khu vực.
Để đảm bảo hạn chế tối đa những tác động đến môi sinh, môi trường của dự án, trong quá trình xây dựng Báo cáo đầu tư, EVN đã phối hợp với các cơ quan đầu ngành trong lĩnh vực địa lý, nông nghiệp, các ban ngành của tỉnh Lai Châu để lựa chọn phương án tối ưu. Báo cáo đánh giá tác động môi trường dự án Thuỷ điện Lai Châu do Viện Địa lý-Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam lập đã đề cập đầy đủ các nội dung phù hợp với giai đoạn lập Báo cáo đầu tư; đồng thời đánh giá về tổng thể khi xây dựng dự án không gây tác động lớn đến môi trường.
Bên cạnh đó, để đảm bảo giá trị kinh tế-xã hội, tính an toàn của dự án và hệ thống thuỷ điện trên sông Đà, nhiều đề tài nghiên cứu, thẩm định đã được thực hiện trong thời gian qua như: Đề tài nghiên cứu sóng vỡ đập với giải pháp đảm bảo an toàn khi xảy ra sự cố vỡ đập của Viện Khí tượng thuỷ văn (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Đề tài nghiên cứu chi tiết về động đất khu vực công trình của Viện Vật lý địa cầu, Báo cáo đánh giá tác động môi trường dự án thuỷ điện Lai Châu của Viện Địa lý thuộc Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam… Những nghiên cứu, thẩm định này đã đưa ra các phương án tối ưu, đảm bảo các hệ số an toàn cho công trình cũng như tính kinh tế và hiệu quả của dự án.
* Thuận lợi trong di dân, tái định cư
Hiện nay, Quy hoạch tổng thể bồi thường di dân, tái định cư cho công trình do EVN phối hợp với UBND tỉnh Lai Châu lập đã hoàn thành. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang phối hợp với các Bộ, ngành liên quan thẩm định để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Quy hoạch này gồm 35 điểm tái định cư trên địa bàn huyện Mường Tè, với khả năng dung nạp 1.706 hộ với 7.805 người, được Thủ tướng phê duyệt trong một dự án riêng do Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện.
Ủy ban nhân dân tỉnh Lai Châu được giao làm chủ đầu tư Dự án bồi thường di dân, tái định cư. Dự án sẽ bồi thường di dân, tái định cư cho 1.331 hộ/5.867 người bị ảnh hưởng trực tiếp thuộc địa bàn 8 xã và 1 thị trấn; 617 hộ/3.873 người bị ảnh hưởng gián tiếp thuộc địa bàn của 3 xã. Trên thực tế, trên địa bàn tỉnh Lai Châu hoàn toàn có đủ quỹ đất để tái định cư số lượng dân phải di chuyển từ vùng dự án và công tác tái định cư sẽ tập trung trên địa bàn huyện Mường Tè. Quỹ đất này không ảnh hưởng đến các vị trí đã quy hoạch cho các dự án thuỷ điện đang triển khai trên địa bàn tỉnh Lai Châu như Sơn La, Huội Quảng và Bản Chát.
Ông Lù Văn Qui, dân tộc Thái trú tại bản Nậm Dòn- xã Nậm Hàng bày tỏ: khi xây dựng công trình này, đồng bào địa phương sẽ được thụ hưởng rất nhiều lợi ích về cơ sở hạ tầng, nhất là sẽ chia tách và thành lập huyện mới có thị trấn trung tâm huyện đặt tại địa phương này. Khi công nhân đến thi công công trình, người dân sẽ có điều kiện buôn bán, giao lưu hàng hoá nhất là các mặt hàng sản xuất tại địa bàn gồm lương thực, thực phẩm. Nhân dân được nhận tiền đền bù, giải phóng mặt bằng sẽ có vốn để kinh doanh sản xuất, chuyển đổi cơ cấu vật nuôi cây trồng nhằm xoá đói giảm nghèo và làm giàu trên quê hương mình.
Chị Lò Thị Thịnh, trú tại bản Noong Kiêng, xã Nậm Hàng là một trong những hộ đã nhường đất cho việc xây dựng công trình cho biết: nhà tôi trước đây ở cửa suối bản Nậm Nhùn. Sau khi có dự án xây dựng thủy điện nên cả bản chuyển lên địa điểm mới ở bản Noong Kiêng. Thủy điện Lai Châu được xây dựng, bà con ở đây rất phấn khởi vì được về ở tập trung nên đông vui hơn, đời sống văn hóa xã hội cũng có nhiều thay đổi.
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Hồng Hà, Giám đốc Sở Khoa học công nghệ Lai Châu, khi phải di dời một số lượng lớn dân đã sống ổn định lâu dài tại địa phương với những phong tục tập quán lâu đời, phương thức canh tác sản xuất nông nghiệp quen thuộc về mọi mặt sẽ gặp rất nhiều khó khăn ban đầu. Do vậy, tỉnh và Ban Quản lý dự án cần chú ý duy trì và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc gắn liền với phát triển kinh tế-xã hội, văn hoá, môi trường; đề cao trách nhiệm đối với việc bảo vệ rừng đầu nguồn để giữ nguồn nước, cung cấp cho các nhà máy thuỷ điện hoạt động lâu dài.
Ông Hà nhấn mạnh: trong quá trình thực hiện dự án cần chú ý tới các vấn đề về đền bù giải phóng mặt bằng, an sinh xã hội. Do mặt bằng dân trí khu vực này rất thấp nên cần chú trọng công tác tuyên truyền vận động về nếp sống văn minh hiện đại, nhất là vấn đề vệ sinh môi trường, chăn thả gia súc; cần đảm bảo để nơi ở mới tốt hơn nơi cũ.
Việc thu hồi đất để thi công công trình sẽ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp địa phương cũng là nỗi lo lắng của đồng bào trong vùng. Được biết tỉnh Lai Châu có chủ trương chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ sản xuất nông nghiệp sang trồng cao su, tuy nhiên để nhân dân dần tiếp cận với phương thức sản xuất mới này cũng cần có thời gian.
Dự kiến khi đi vào vận hành năm 2017, dự án Thuỷ điện Lai Châu không chỉ cung cấp một sản lượng điện lớn cho đất nước mà còn đóng vai trò quan trọng tham gia cấp nước cho đồng bằng sông Hồng vào mùa kiệt, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân và đảm bảo an ninh quốc phòng khu vực Tây Bắc, một trong những vùng khó khăn nhất nước./.