1. Sông Sê san - Nơi thử thách bản lĩnh và tri thức
Mỗi khi nhắc đến Thủy điện Ialy, người ta thường nhớ đến sông Sê san. Chỉ có điều ít ai biết chính xác và tường tận dòng sông có tự bao giờ và tại sao lại được gọi với tên đó ?
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, Sê san trở nên nổi tiếng, được nhiều người biết đến. Bằng chứng là chỉ cần động tác click chuột trên công cụ tìm kiếm Google với dòng chữ “Sông Sê san” thì chỉ trong vòng một phần mười giây bạn đã có hàng ngàn thông tin, bài viết về dòng sông huyền thoại này.
Sông Sê san là một trong các nhánh lớn của lưu vực hạ du sông Mê Kông. Trên lãnh thổ Việt Nam, sông Sê san được hợp thành bởi 02 nhánh chính là Krôngpoko phía hữu ngạn và Đăkbla phía tả ngạn rồi chảy từ hướng Đông Bắc sang Tây Nam dãy Trường Sơn qua địa phận 02 tỉnh Gia Lai và Kontum rồi chảy sang Camphuchia. Với tổng chiều dài sông chính là 237km, diện tích lưu vực tính đến biên giới của hai nước (Việt Nam-Camphuchia) khoảng 11.450km2.
Phần phía thượng lưu của sông nằm trong vùng đồi núi thấp, độ dốc địa hình trung bình. Trên phía đông bắc của phần thượng lưu, sông tiếp giáp với vùng phân thủy giữa Đông và Tây của dãy Trường sơn. Phần phía hạ lưu, thung lũng sông nằm trong các hẻm sâu của các dãy núi cao, độ dốc địa hình khá lớn. Với những đặc điểm như trên, cùng với lợi thế về tự nhiên, dòng chảy, độ dốc, lưu vực nên sông Sê san đã được Chính phủ Việt Nam quy hoạch xây dựng 06 công trình thủy điện là:
(1) Thủy điện Ialy: 720MW (4) Thủy điện Sê san 3A:108MW
(2) Thủy điện Sê san 3: 260MW (5) Thủy điện Sê san 4: 360 MW
(3) Thủy điện Pleikrông: 100MW (6) Thủy điện thượng Kontum: 250MW
Như vậy, đến nay Sê san đã mang trên mình 6 nhà máy với tổng công suất 1.800MW, để hàng năm sản sinh ra dòng điện bình quân hơn 8,5 tỷ kWh. Có lẽ chính điều này mà Sê san được nhiều người biết đến và ngợi ca bằng thơ ca, âm nhạc.
2. Công ty Thủy điện Ialy – Hành trình 9 năm chinh phục dòng Sê san
Trong 6 nhà máy xây dựng trên sông Sê san, Thủy điện Ialy được khởi công đầu tiên, có vai trò, vị trí quan trọng nhất trong hệ thống bậc thang. Là nhà máy trung tâm, nên bên cạnh nhiệm vụ sản xuất, cung cấp sản lượng điện đáng kể cho hệ thống điện quốc gia. Thủy điện Ialy còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết thủy văn, cắt giảm đỉnh lũ, cân đối lưu lượng cho toàn lưu vực, ổn định môi trường thủy sinh…
Hơn 9 năm kể từ ngày tổ máy số 1 phát điện, nhiều đổi thay đã diễn ra trên dòng sông này. Tiêu biểu nhất là sự trưởng thành của Ialy. Từ nhà máy thủy điện Ialy, nay đã được đổi tên thành Công ty Thủy điện Ialy để đảm nhận việc quản lý, vận hành cả 03 nhà máy: Ialy, Sê san 3 và Pleikrông với tổng công suất 1080MW, sản lượng điện bình quân hàng năm theo thiết kế 5 tỷ 310 triệu kWh.
Chín năm trưởng thành và phát triển của Ialy, đồng nghĩa những bước tiến trên tất cả các phương diện: Tính đến hết tháng 02/2009, Công ty đã sản xuất và cung ứng hơn 30 tỷ 879 triệu kWh điện cho toàn hệ thống. Từ quản lý, vận hành các nhà máy, CBCNV doanh nghiệp đã đảm nhận thêm chức năng: Đào tạo phát triển nguồn nhân lực về điện, cơ khí cho các thủy điện khác. Họ đã khẳng định được thương hiệu của mình với việc đào tạo thực hành hàng trăm kỹ sư, công nhân có chất lượng cao cho các nhà máy từ miền cực bắc của Tổ quốc như Thủy điện Sơn La đến thủy điện A Vương, các thủy điện trên sông Thu Bồn miền Trung bộ và đến thủy điện Đaksrông ở Tây nguyên…
Doanh nghiệp còn mở rộng lĩnh vực tư vấn giám sát, thí nghiệm, hiệu chỉnh, lắp đặt thiết bị điện, cơ khí. Bước chân của những người thợ Ialy đã đặt đến nhiều nơi: Từ các thủy điện trên dòng Sê san đến thủy điện Tuyên Quang, Thủy điện Quảng Trị. Cứ mỗi một công trình, một nhà máy, họ đã ghi lại dấu ấn của riêng mình bằng những nhận xét giản dị nhưng ấn tượng từ phía đồng nghiệp: “Tận tụy-Thông minh-Chất lượng và Hiệu quả”.
Bản sắc và thương hiệu của Ialy còn thể hiện qua việc cải tiến liên tục phương thức quản lý, điều hành. Áp dụng hệ thống quản lý chất lượng TCVN ISO 9001:2000 từ năm 2006 và nhanh chóng cập nhật để được tái cấp chứng nhận theo tiêu chuẩn ISO 9001 phiên bản 2008 chỉ sau 02 tháng Bộ tiêu chuẩn mới được ban hành. Cuối năm 2007, áp dụng công cụ cải tiến năng suất Kaizen/5S và được Hội đồng chứng nhận quốc gia cấp “Chứng chỉ thực hành tốt 5S” là doanh nghiệp đầu tiên ở miền Trung-Tây nguyên xây dựng thành công công cụ quản lý này.
Phát triển bền vững, thân thiện với môi trường cũng là nét riêng của Ialy. Qua 9 năm thành lập, Ialy đã khoác lên dòng sông, mảnh đất này một diện mạo mới: Trong lành, tươi mát và hiền hòa. Điều này có được bởi họ đã giải đúng bài toán “tác động thấp và hiệu quả cao”. Từ quan điểm “Sự phát triển của Ialy và các nhà máy trên bậc thang Sê san vừa thỏa mãn nhu cầu của hiện tại nhưng không làm phương hại đến khả năng thỏa mãn nhu cầu của các thế hệ tương lai” nên nhiều giải pháp tôn tạo và bảo vệ môi trường được áp dụng đồng bộ: Điều tiết thủy văn hợp lý; quan trắc nguồn nước, quan trắc không khí, loại bỏ chất thải… được duy trì và thực hiện thường xuyên đã làm giảm thiểu đến mức thấp nhất những tác động xấu, duy trì sự nguyên sinh và trong lành như hôm nay.
Ghi nhận những nỗ lực qua 9 năm thành lập, phát triển Công ty Thủy điện Ialy đã được Nhà nước tặng thưởng 02 Huân chương lao động hạng III cho tập thể Công ty và tổ chức Công đoàn, Chính phủ tặng 02 Cờ thi đua xuất sắc, Cờ thi đua của các bộ, ngành; được bình chọn vào “Top 100 thương hiệu hàng đầu Việt Nam”, được trao tặng “Cup vàng Topten thương hiệu Việt” và Giải thưởng cao nhất “Thương hiệu xanh bền vững” của Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam vào năm 2008, 03 Cúp vàng phát triển vì sự nghiệp xanh Việt Nam và nhiều hình thức khen thưởng khác.
Đến với Ialy hôm nay, hẳn có người hoài niệm và tiếc nuối về thác Ialy, dòng thác được hóa thân từ chuyện tình của “nàng Ly và chàng Rốc”. Tuy nhiên, cuộc sống vốn dĩ phải đổi thay. Chỉ có điều sự đổi thay đó mang lại những gì cho hôm nay và mai sau. CBCNV Công ty thủy điện Ialy vẫn ngày ngày thủy chung với dòng sông Sê san. Họ đã biến tiếng ầm ầm của thác đổ ngày xưa thành tiếng quay của tổ máy. Để dòng nước Sê san hôm nay không chỉ xuôi về biển cả mà đã hóa thành dòng điện mang ánh sáng đến khắp mọi miền của tổ quốc.