Nhiều đoàn du khách đã đến đây từ rất sớm để tận mắt chứng kiến công trình có tầm vóc lịch sử mà sau 20 năm nó vẫn đã và đang được các chuyên gia Việt Nam khai thác, vận hành có hiệu quả, vừa mang lại lợi ích kinh tế, chính trị to lớn vừa mang lại lợi ích văn hoá, xã hội, môi sinh.
Nhà máy Thuỷ điện Hoà Bình được thành lập vào ngày 9/11/1988 (đến năm 2007 được chuyển đổi thành Công ty Thuỷ điện Hoà Bình) là công trình thuỷ điện lớn nhất của Việt Nam và Đông Nam Á được Liên Xô (cũ) giúp đỡ xây dựng, vận hành. Nhà máy gồm 8 tổ máy, mỗi tổ có công suất 240.000KW với sản lượng điện bình quân hàng năm là 8,16 tỷ KWh. Sau 20 năm đi vào hoạt động công trình thuỷ điện Hoà Bình đã góp phần to lớn vào công cuộc đổi mới kinh tế của đất nước, phát huy tốt các chức năng, nhiệm vụ: chống lũ, phát điện, tưới tiêu - chống hạn cho nông nghiệp và giao thông thuỷ, đảm bảo phát triển sản xuất và tăng trưởng kinh tế xã hội của tỉnh Hoà Bình nói riêng và của cả nước nói chung.
Ông Nguyễn Văn Thành - Giám đốc Công ty Thuỷ điện Hoà Bình cho biết, thuỷ điện Hoà Bình là công trình chủ lực, trọng điểm của hệ thống lưới điện quốc gia, với tổng công suất lắp đặt 1.920MW, từ chỗ thiếu điện gay gắt, miền Bắc đã được đáp ứng đầy đủ cho nhu cầu sinh hoạt của nhân dân và phát triển kinh tế; Cùng với đường dây 500KV đóng điện, hình thành nên hệ thống điện quốc gia thống nhất, chuyển tải điện từ miền Bắc vào miền Trung và miền Nam mà nguồn điện chủ lực là của Nhà máy Thuỷ điện Hoà Bình. Tính từ khi đưa tổ máy đầu tiên vào vận hành đến ngày 15/8/2007, thuỷ điện Hoà Bình đã sản xuất được khoảng 120 tỷ KWh điện, trong đó truyền tải vào miền Trung và miền Nam khoảng 20 tỷ KWh. Từ năm 2000 đến nay, mỗi năm công ty sản xuất hơn 8 tỷ KWh, đạt và cao hơn sản lượng trung bình theo thiết kế. Đặc biệt, năm 2007, công ty đã hoàn thành vượt mức chỉ tiêu kế hoạch sản lượng điện và đạt kỷ lục cao nhất từ trước đến nay là 9.099 tỷ KWh, vượt 18,17% kế hoạch và cao hơn công suất thiết kế 11,5%.
Cũng theo ông Thành, có được kết quả trên là nhờ sự chỉ đạo sát sao của Tập đoàn Điện lực, ban lãnh đạo công ty trong việc quản lý, vận hành an toàn, ổn định các tổ máy. Công tác chuẩn bị vật tư, trang thiết bị phục vụ cho công tác bảo dưỡng, đại tu các tổ máy (từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau) luôn được đảm bảo, thời gian đại tu, bảo dưỡng máy móc cũng được hoàn thành đúng và trước thời hạn để kịp thời phát điện khi mùa mưa về. Do vậy, đã hạn chế được tối đa thời gian sửa chữa, khắc phục các khiếm khuyết, hư hỏng trong quá trình sản xuất điện, đảm bảo máy vận hành liên tục 24/24h trong mùa mưa. Thêm vào đó, công tác điều tiết nước hồ luôn được đảm bảo để cuối năm nước hồ đạt mức thiết kế 117m và phải giữ được sang đầu năm sau để phục vụ cho sản xuất điện và chống hạn. Trong quá trình vận hành, lãnh đạo công ty cũng phát động CBCNV trong các ca luôn kiểm tra chặt chẽ các thiết bị để nếu có hiện tượng bất thường sẽ kịp thời xử lý. Vì vậy trong nhiều năm trở lại đây, công ty không để xảy ra trường hợp tai nạn đáng tiếc nào.
Bên cạnh đó, thuỷ điện Hoà Bình còn là công trình có nhiệm vụ chống lũ lụt cho vùng đồng bằng Bắc bộ và thủ đô Hà Nội. Hàng năm, công trình đã cắt trung bình từ 4-6 trận lũ lớn, với lưu lượng cắt từ 10.000-22.650 m3/s. Tổng cộng, công trình đã cắt lũ an toàn và hiệu quả gần 100 trận lũ với tổng lượng nước trên 300 tỷ m3. Trong đó đã cắt thành công 2 trận lũ lịch sử lớn nhất trong vòng 100 năm trở lại đây là trận lũ ngày 18/8/1996 với lưu lượng 22.650m3 và trận lũ ngày 7/1/2003 có đỉnh 5.300m3/s. Đặc biệt, tác dụng chống lũ còn thể hiện rõ hơn khi lũ đồng thời xảy ra ở trên sông Đà, sông Lô và sông Thao.
Đối với nhiệm vụ tưới tiêu - chống hạn cho nông nghiệp, mỗi khi bước vào mùa khô, nhà máy đảm bảo duy trì xả xuống hạ lưu với lưu lượng trung bình không nhỏ hơn 680m3/s và vào thời kỳ đổ ải cho nông nghiệp lên tới gần 1.000m3/s. Nhờ vậy đã phục vụ kịp thời cho sản xuất nông nghiệp và góp phần thắng lợi vào các vụ mùa của người nông dân đặc biệt là vụ đông xuân.
Ngoài ra, sự hiện diện của công trình thuỷ điện Hoà Bình đã tạo sự thông thương bằng đường thuỷ tuyến Hải Phòng - Hà Nội - Hoà Bình - Sơn La, góp phần to lớn vào sự phát triển kinh tế xã hội, đời sống của người dân vùng Tây Bắc. Việc xả nước theo quy định vào mùa khô không dưới 680m3/s đã giúp tàu bè qua lại thuận tiện, nhất là tàu có trọng tải trên 1.000 tấn.
Trải qua 20 năm xây dựng và trưởng thành, đến nay ban lãnh đạo cùng tập thể CBCNV Công ty Thuỷ điện Hoà Bình luôn tự hào vì đã làm chủ công nghệ, khoa học, vận hành an toàn, ổn định hệ thống công trình trong suốt hai thập kỷ qua, được các chuyên gia Liên Xô (nay là Liên bang Nga) và nước ngoài đánh giá cao. Ghi nhận những thành tựu và đóng góp to lớn đó, công ty được Đảng và Nhà nước trao tặng các danh hiệu danh hiệu cao quý: Huân chương Độc lập, Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới, Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba cùng nhiều bằng khen, giấy khen của các ban, ngành, đoàn thể của trung ương và địa phương./.